Kinderen die mishandeld of seksueel misbruikt worden raken beschadigd. Die schade blijkt soms pas jaren later. Voor vrouwen die in het verleden seksueel misbruikt werden, kunnen de zwangerschap, de bevalling en de borstvoedingsperiode verwarrend, confronterend en moeilijk zijn. Diep weggestopte gevoelens en herinneringen kunnen dan weer boven komen drijven.
In dit artikel geven we je enige achtergrondinformatie en leggen we een link tussen seksueel misbruik en mogelijke gevolgen voor het geven van borstvoeding. We sluiten af met praktische informatie en tips. We vinden niet dat je borstvoeding zou moeten geven, maar we willen je wel wat houvast geven, mocht je dit graag willen.
Heb je na het lezen van dit verhaal ondersteuning nodig? Dan kun je terecht op de website Verbreek de Stilte, of je belt met 0900-9999001.
Overleven
Deskundigen omschrijven seksueel misbruik wel als ‘het ergst denkbare geweld’. Slachtoffers die in hun jeugd worden misbruikt leren dat zij niets waard zijn en als object gebruikt mogen worden. Als de pleger dan ook nog eens de vader is, of een andere volwassene die het kind had moeten beschermen, is het verraad extra groot.
Meestal gaan er vele jaren overheen voordat iemand aan zijn herstel kan werken.
Tijdens het misbruik vindt het slachtoffer manieren om in haar situatie te overleven. De meest bekende overlevingsmechanismen zijn ontkenning, projectie en rationalisatie. Hoe ingrijpender het misbruik, hoe zwaarder het afweergeschut. De beleving en de leeftijd van het slachtoffer spelen daarbij ook een rol. Ook is van belang in welke situatie het misbruik plaatsvindt. Zo kan het misbruik in de thuis/gezinssituatie erg bedreigend zijn, omdat ontsnappen onmogelijk lijkt. Dissociatie, ook wel ‘vervreemden’ genoemd, is een uiterste vorm van bescherming en Post Traumatisch Stress Syndroom (PTSS) kan ontstaan als gevolg van ernstig seksueel misbruik. Onze hersenen zijn in staat om bij ernstig geweld het trauma zo diep weg te stoppen, dat de nare herinneringen niet meer lijken te bestaan.
Als gevolg van seksueel misbruik kan de normale persoonlijkheidsontwikkeling schade oplopen; seksueel geweld vernietigt het gevoel van veiligheid, ondergraaft de zelfwaardering en maakt het een opgroeiend kind onmogelijk om de eigen grenzen te leren stellen. Veel slachtoffers voelen zich schuldig aan het misbruik. Dat kan soms een overlevingsstrategie zijn: schuld kun je immers alleen hebben als je zelf enige invloed hebt op de situatie en dat idee kan je het gevoel geven dat je controle over de situatie hebt. Het kan jaren duren voordat een volwassen vrouw inziet dat zij er geen schuld aan had en er niemand anders dan de dader verantwoordelijk was.
Hoe je ermee om leert gaan hangt van veel factoren af: hoe oud was je toen je werd misbruikt? Wie misbruikte je en ben je goed, slecht of niet opgevangen daarna? Was er in die tijd iemand bij wie je je wel veilig voelde? In situaties waarbij je door een familielid bent misbruikt, blijft de zaak vaak jarenlang zorgvuldig weggestopt, daar doet soms de hele familie aan mee. In dat geval ben je waarschijnlijk nooit goed opgevangen en heb je je erg in de steek gelaten gevoeld. Grote kans dat je allerlei mechanismen ontwikkeld hebt om te kunnen overleven in een situatie waaruit je niet kon ontsnappen. Een nadeel van afweermechanismen en overlevingsstrategieën is dat ze vaak blijven functioneren, ook als de situatie weer ‘veilig’ is en je de bescherming ervan niet meer nodig hebt. Dan zitten ze in de weg.
Maar overlevingsstrategieën kunnen ook falen, waardoor je buien van verdriet, angst, woede of paniek kunt hebben die door niemand begrepen worden [1].
‘Het was een uiterst verwarrende tijd voor me. Ik genoot van het zwanger zijn maar was zo bang tegelijkertijd. De dikke muur, waarmee ik mezelf jarenlang tegen de verschrikkingen uit mijn kindertijd beschermde, werd transparant en dun; ik kon er doorheen kijken. Ik was doodsbang voor wat ik zag.’
Wat is seksueel geweld?
De term ‘seksueel geweld’ wordt gebruikt voor alle seksueel getinte, ongewenste handelingen, zoals aanranding, verkrachting, incest, seksueel misbruik, seksuele intimidatie en gedwongen prostitutie.
Omvang
Betrouwbare cijfers over de omvang van seksueel misbruik zijn er niet. Er is geen recent onderzoek beschikbaar en afgaan op lopende strafzaken geeft een vertekend beeld omdat lang niet elke misbruiksituatie bij de politie wordt gemeld. In de meeste gevallen zwijgt het slachtoffer jarenlang. In de meest recente schatting is 39% van alle vrouwen en 7% van alle mannen ooit slachtoffer geweest van seksueel geweld; 10% van de vrouwen en 1% van de mannen is hierbij verkracht [2].
Gevolgen
De mogelijke gevolgen van seksueel misbruik zijn divers; psychische klachten, relationele problemen, seksuele problemen en gezondheidsklachten. Meestal is het een combinatie ervan.
Zwangerschap
Ook al is het misbruik jaren geleden gestopt; je zult op een dag die brokstukken uit je verleden moeten opruimen. Als je herinneringen diep weggestopt zijn, kun je in tijden van confronterende situaties overvallen worden door de demonen uit je jeugd. De zwangerschap is zo’n periode waarin je verdediging wat zwakker lijkt. Twijfels over je eigen moederrol en vragen over je eigen achtergrond maken soms veel gevoelens los. Die gevoelens zetten op hun beurt de deur naar vele en nare herinneringen op een kier.
Slachtoffers van misbruik kunnen daarnaast moeite hebben met de medische onderzoeken en controles die bij een zwangerschap horen. Een routinematig inwendig onderzoek bijvoorbeeld kan een behoorlijke invasie zijn.
Als je je er van te voren van bewust bent en je in kunt schatten dat je zwangerschap en alles wat daarbij komt kijken voor jou lastig gaat worden, kun je de personen met wie je de komende negen maanden te maken krijgt, inlichten over jouw situatie. Dat is niet even makkelijk, maar het kan je misschien helpen.
Je kunt je verloskundige, je gynaecoloog, je kraamverzorgende, je lactatiekundige, je huisarts -iedereen die betrokken is-, inlichten. Je kunt ze duidelijk maken wat je moeilijk vindt en hen vragen er rekening mee te houden. Het kan bijvoorbeeld zijn dat je altijd schrikt als iemand je aanraakt. Je kunt hen dan vragen je eerst te zeggen dat ze je gaan aanraken, waarom ze je gaan aanraken en waar ze je gaan aanraken.
Vind je het moeilijk om het te vertellen, schrijf dan puntsgewijs op wat voor jou belangrijk is en waar voor jou je grenzen liggen. Ook als je niet precies weet waar je grenzen liggen, schrijf je op dat je dat niet precies weet. Het kan je helpen je gedachten te ordenen én het maakt de ander duidelijk dat je serieus bent.
De wetenschap dat deze personen geïnformeerd zijn en het idee dat ze rekening met je zullen houden, kan jou een gerust gevoel geven en helpen om de zwangerschap en de bevalling een positieve ervaring te laten worden.
‘Biologisch gezien was ik rijp voor het moederschap, gevoelsmatig was ik nog lang niet zover…’
Triggers
Je kind aan de borst hebben, of alleen het idee er al aan, kan erg confronterend en beangstigend voor je zijn. Allerlei gebeurtenissen kunnen je gevoelens en herinneringen ’triggeren’.
Maar het kan ook zo zijn dat je je herinneringen zo diep hebt weggestopt dat je in eerste instantie niet in staat bent de relatie tussen de gevoelens van nu en de gebeurtenissen van vroeger met elkaar in verband te brengen. Een paniekreactie is dan heel begrijpelijk.
Gevoelens van grote twijfel, weinig zelfvertrouwen, onzekerheid en angst zijn in deze situatie heel normaal en verdringen misschien soms de positieve, warme en blije gevoelens van de (aanstaande) geboorte. Een mix van ambivalente gevoelens die niet iedereen begrijpt en wellicht wordt afgedaan als ‘kraamtranen’, of die ten onrechte wordt aangezien voor een Post-Partum depressie. Soms kost het nog heel wat tijd voor je je eigen reacties begrijpt.
‘Mijn vader bleef altijd om mij heen hangen als het weer tijd was voor een borstvoeding. Hij zei dat hij zijn eerste kleinzoon zo mooi vond. Maar ik wist dat hij voornamelijk geobsedeerd was door mijn borsten. Ik wilde per se borstvoeding geven, maar werd al ziek van de gedachte als hij in de buurt was…’
Vervreemding of uittreding: dissociatie
Dissociatie kan helpen een traumatische ervaring te doorstaan. Het wordt ook wel ‘vervreemding’ of ‘uittreding’ genoemd. Je geest is in staat zich los te maken van de situatie, bijvoorbeeld door te doen alsof je ergens anders, op een fijne, veilige plek bent. Soms ontstaat dat gevoel ten opzichte van specifieke lichaamsdelen, waardoor deze dan geen deel meer lijken uit te maken van je lichaam. Als je borsten onderdeel zijn geweest van het seksueel misbruik, kan het dus zijn dat je met je borsten niets hebt; alsof ze niet van jou zijn. Fysiek contact met je baby vooral in dat gebied doet je dan misschien helemaal niets en je hebt er dan geen gevoelens bij. Maar het kan ook juist veel angsten bij je losmaken.
Reacties
Hoe je tegen borstvoeding geven aankijkt en in welke mate je gevoelens daar over beïnvloed worden door seksueel misbruik, is voor iedereen verschillend. Dat borstvoeding geven slachtoffers van seksueel misbruik simpelweg kan tegen staan, is heel begrijpelijk. Vrouwen die seksueel misbruikt zijn, ondervinden vaak veel moeite met de seksuele functies van hun lichaam. Borstvoeding geven kan dan ‘smerig’ zijn.
Sommige vrouwen hebben angst dat zij, door borstvoeding te geven, zichzelf schuldig maken aan misbruik. Zij hebben moeite met het idee van het ‘gedwongen’ aspect waarbij de baby geen eigen beslissingsrecht lijkt te hebben en een lichaamsdeel van de moeder in de mond gestopt krijgt. Om hun baby daartegen te beschermen wijzen ze borstvoeding af. Het geslacht van de baby kan daarbij een rol spelen. Het is misschien goed om te onthouden dat baby’s echter niet tot borstvoeding gedwongen worden, maar zelf, uit een aangeboren reflex, de borst happen. Dit aanhappen is dus geheel ‘vrijwillig’ en past bij het ‘zoogdieren-gedrag’ van ons als mens.
Je kind met de borst voeden kan dus lastig voor je zijn en het is niet altijd even makkelijk onder woorden te brengen wat er aan de hand is. Sommige vrouwen willen bijvoorbeeld niet live voeden en zeker ook niet kolven. Voor anderen ligt de grens weer ergens anders. Zij willen en kunnen borstvoeding geven, maar alleen in afzondering en absoluut niet in het openbaar.
Sommige moeders verzinnen excuses om geen borstvoeding te hoeven geven, omdat zij het niet kunnen of willen uitleggen. Zij komen met ‘andere’ argumenten en zeggen dat hun tepels zeer doen, dat ze het niet fijn vinden of gewoon niet willen. Een aanmoedigende verloskundige of kraamverzorgende zal dan slecht begrijpen waarom deze moeder haar baby niet aan de borst wil hebben waardoor de moeder ook nog eens op onbegrip stuit.
Afkolven
Voor sommige moeders is het afkolven van de moedermelk een prettige tussenoplossing. Zo krijgt de baby toch moedermelk en jij hebt dan controle over de lengte van de kolfsessie en de sterkte van het vacuüm. Dit kan een manier zijn om er mee om te gaan. En misschien is het kolven dan een manier om contact met jezelf te krijgen en kun je, voorzichtig weer vertrouwen krijgen in je eigen lijf. Misschien komt dan toch het moment dat je je baby aan de borst wilt nemen, al is het alleen maar om het te proberen.
Neem hier dus rustig de tijd voor en zorg dat je daarbij door niemand gestoord word. Het is belangrijk dat je je veilig en op je gemak voelt. Misschien vind je het fijn om je baby aan te leggen als hij wel wil zuigen maar niet al te hongerig is. Als dat op die manier minder eng voor je is, kan dat een prima oplossing zijn. Om het proces voor zowel jou als je baby zo prettig mogelijk te laten verlopen, is het belangrijk dat jouw grenzen duidelijk zijn en door anderen gerespecteerd worden. Alleen dan kan een situatie ontstaan waarin jij je voldoende veilig voelt.
Zo kan je stapje voor stapje je baby vaker en langer aan de borst nemen. Eventueel kun je hulp vragen van een lactatiekundige, een borstvoedingsspecialist of je beste vriendin. Uiteraard is het fijn als je partner je steunt en je situatie goed begrijpt. Zo kan borstvoeding geven ook voor jou een bijzondere ervaring worden en misschien zelfs een helend effect hebben.
‘Ik ging borstvoeding geven omdat ik wist dat dat beter was voor mijn kind. Mijn angst en onzekerheid negeerde ik in het belang van mijn kind. De eerste paar keer vond ik het heel moeilijk en heb ik erg gehuild. Maar ik heb achteraf nooit kunnen vermoeden dat borstvoeding geven zo genezend kon zijn. Ik was zo trots; eindelijk iets wat ik wel goed kon!’
Zelf beslissen
In tegenstelling tot wat veel mensen verwachten, blijken vrouwen die aangeven vroeger seksueel misbruikt te zijn geweest, vaker borstvoeding te geven dan vrouwen die hier niets over melden [3].
Borstvoeding geven bevordert een gezonde hechting tussen moeder en kind en biedt de moeder kansen om een gezonde intieme relatie te ontwikkelen met haar baby. Ook als je een gewelddadig verleden hebt gehad. Het kan je veel voldoening geven je baby aan de borst te leggen, zijn honger te kunnen stillen met jouw voeding of zijn lijfje te kunnen kalmeren met jouw warme melk. Het kan een positieve bijdrage geven aan je beschadigde gevoel van zelfvertrouwen als je kunt zien hoe gezond en groot je baby wordt van jouw melk.
Negatieve gevoelens ten opzichte van je eigen lichaam kun je nu misschien wat loskoppelen van het misbruik van vroeger en ze vervangen door deze nieuwe positieve warme gevoelens. Gelukkig helpen allerlei hormonen, zoals oxytocine, er een handje bij. Van oxytocine is bekend dat het je rust geeft en dat het bijdraagt aan het ontwikkelen van een hechte band en gezonde moedergevoelens.
Maar bovenal is het belangrijk dat alleen jij zelf kunt en mag beslissen wat je wilt en dat niemand, hoe goedbedoeld ook, gevoelens voor jou gaat invullen ook al menen ze te denken wat goed voor je is. Wat voor de één een genezende gelegenheid is, kan voor de ander een onoverbrugbare stap zijn waar je misschien (nog) niet aan toe bent. Jouw zelfbeslissingsrecht is met het misbruik al voldoende genegeerd; nu ben jij de baas over jezelf.
Tips
- Hulpverleners kunnen vaak niet aan de buitenkant zien met welke bagage jij rondloopt. Het is daarom belangrijk dat ze van bepaalde zaken op de hoogte zijn zodat ze je beter kunnen begeleiden
- Je zelfvertrouwen, vaak al wankel na het misbruik, staat extra onder druk als je tijdens die eerste, zo belangrijke kraamdagen, tegen tegenslagen aanloopt. Wil je borstvoeding geven, zorg dan dat je jezelf zo goed mogelijk voorbereid door er over te lezen of door een cursus, liefst met je partner, te doen. Zo kun je wellicht voorkomen dat je op dat vlak tegen tegenslagen loopt en vergroot je voor jezelf de kans op succes.
- Schaamte, onzekerheid, twijfels of oude chantage (als onderdeel van het misbruik) kunnen een rol spelen als je herinneringen weer boven komen drijven. Opnieuw ontkennen wat er is gebeurd, zal je genezingsproces hinderen. Je hoeft er niet alleen mee rond te lopen. Probeer er over te praten, ook al is het allemaal erg onduidelijk nog voor je.
- De zwangerschap, de medische onderzoeken, een mannelijke gynaecoloog, de vreemde handen aan je lijf, de aandacht voor je uiterlijk, je nieuwe en duidelijke positie als zwangere vrouw, de geboorte, het lichamelijke contact en het drinken van je kindje aan de borst, kunnen allemaal triggers zijn en een stroom van emoties, verdriet en nare herinneringen op gang brengen. Het is belangrijk dat je daar mee aan de slag gaat, maar het kraambed is daarvoor niet het geschikte moment. Focus je in deze tijd vooral op je dagelijkse ritme, zorg goed voor jezelf en je kindje. En neem rust, want dat heb je waarschijnlijk hard nodig. Later komt er vanzelf ruimte om met de juiste hulpverlener en/of je partner de brokstukken van je verleden op te pakken en ze proberen op te ruimen.
- Vraag hulp van mensen om je heen die het goed met je menen. Je beste vriendin, je partner, de buurvrouw, je schoonmoeder, je zus, etc. Ze kunnen je in praktische zin bijstaan maar ook als je wilt praten is het belangrijk dat je iemand om je heen hebt die je vertrouwt.
- Borstvoeding geven aan je kindje kan een welkom rustpunt zijn in een soms turbulent leven. Neem er altijd tijd voor. Wees je bewust hoe bijzonder het is wat je doet. Probeer er van te genieten samen; rust uit en vergeet de wereld om je heen maar even.
Tot slot
Met het doorzichtig worden van je herinneringen, soms al tijdens de zwangerschap, breekt vaak een moeilijke verwarrende tijd aan. Je hebt alles misschien heel knap jarenlang weggestopt en ineens komt er van alles bovendrijven. Om je heen zullen mensen ineens nerveus worden want met het doorbreken van jouw herinneringen opent zich soms een zorgvuldig bewaard familiegeheim. Dit zal je niet door iedereen in dank worden afgenomen.
Begeleiding door een deskundige hulpverlener in wie jij het volste vertrouwen hebt, kan nodig zijn. Het is belangrijk dat je de brokstukken van je verleden opruimt, in alle rust en in jouw eigen tempo en wanneer de tijd daarvoor rijp is. En als je het allemaal eens helemaal niet meer ziet zitten, denk dan aan het volgende: het opruimen van die brokstukken doe je niet alleen voor jezelf maar vooral voor de volgende generatie die met de geboorte van jouw kind begonnen is. Jij hebt een unieke gelegenheid gekregen die negatieve verwoestende cirkel, die misschien al generaties lang bestaat, te doorbreken en om te buigen naar een positieve en veilige manier van omgaan met jouw kind(eren).
Lees ook
- Seksueel geweld.nl; omdat praten helpt…
- Slachtofferhulp Nederland
- De hulppagina seksueel geweld België
- Het onverwoestbare kind, Lillian B. Rubin, Ambo 1997
- Zoek lactatiekundigen
- Schaamte, column
- Natuurlijk is niet altijd vanzelfsprekend
- Seksueel misbruik, angst, borstvoeding en trots
- Borstvoeding geven met een incestverleden
- Borstvoeding heeft me geheeld
- Het Nieuwe Borstvoeding Boek, Stefan Kleintjes, lactatiekundige Groningen-Bedum & Gonneke van Veldhuizen-Staas, lactatiekundige Helmond
Bronnen
- [1] Carolien Roodvoets, Niemandskinderen, de gevolgen en verwerking van een onveilige jeugd, 2007
- [2] Seksueel geweld: feiten en cijfers
- [3] Prentice JC et al. The Association Between Reported Childhood Sexual Abuse and Breastfeeding Initiation J Hum Lact 18:219-26, 2002
- Riordan, Jan, Breastfeeding and Human Lactation, third edition, Jones and Bartlett Publishers Sudbury, MA, USA, 2005
- Kendall-Tucket K., Breastfeeding and the sexual abuse survivor. Journal of Human Lact 14:125-30, 1998
- Klingelhafer, S. K., Sexual Abuse and Breastfeeding, Journal of Human Lactation 23:194-97, 2007
- Ellen Bass en Laura Davis, The Courage to Heal, a guide for Women Survivors of Sexual Abuse, Harper Collins Publishers, NY, USA, 1995
Artikelinformatie
- Met medewerking van Stefan Kleintjes en Sanne Stehouwer
Copyright
© | Op dit artikel rust copyright | StefanKleintjes |
Heb je na het lezen van dit verhaal ondersteuning nodig? Dan kun je terecht op de website Verbreek de Stilte, of je belt met 0900-9999001.