Note: onderstaand artikel is een vertaling van een artikel van Jack Newman. Zijn visie wijkt af van de huidige behandelwijze voor verstopt melkkanaaltje en borstontsteking in Nederland.
Kijk voor de laatste Nederlandse richtlijnen op het mastitis spectrum.
Een borstontsteking (mastitis) is een ontsteking in de borst, die vooral bij vrouwen die borstvoeding geven, voorkomt. In de meeste gevallen wordt deze veroorzaakt door bacteriën en niet zozeer door andere ziektekiemen. Niettemin kan mastitis ook voorkomen bij vrouwen die geen borstvoeding geven. Het kan zelfs bij kleine baby’s voorkomen, zowel bij jongens als bij meisjes. Niemand weet hoe het precies komt dat sommige vrouwen borstontsteking krijgen en anderen niet. De bacteriën komen mogelijk via een tepelkloof of andere verwonding aan de tepel in de borst. Maar ook vrouwen die geen pijnlijke tepels hebben, krijgen soms een borstontsteking en de meeste vrouwen met tepelkloven krijgen het niet altijd een borstontsteking.
Een borstontsteking is iets anders dan een verstopt melkkanaaltje, of dan meerdere verstopte melkkanaaltjes. Een verstopt kanaaltje is niet ontstoken en dus is er geen antibioticakuur voor nodig om het te behandelen. Bij een verstopt melkkanaaltje heb je een pijnlijke, gezwollen harde plek in de borst. Op de plaats van de verstopping is de huid vaak vrij rood maar niet zo intens rood als dat bij borstontsteking het geval is. In tegenstelling tot een borstontsteking, een mastitis, gaat een verstopt kanaaltje meestal niet gepaard met koorts, al is het niet onmogelijk. Mastitis is meestal pijnlijker dan een verstopt melkkanaaltje, maar beiden kunnen erg pijnlijk zijn.
Daardoor is het soms moeilijk om een milde vorm van borstontsteking te onderscheiden van een hardnekkig verstopt melkkanaaltje. Het is ook mogelijk dat een verstopt melkkanaaltje overgaat in borstontsteking, dus dat maakt het nog ingewikkelder.
Zonder een pijnlijke plek in de borst is er echter geen sprake van borstontsteking of een verstopt melkkanaaltje. In Frankrijk beschrijven artsen ook het verschijnsel lymphangite. Ze gebruiken deze term als er koorts is en een rode, warme huid zonder pijnlijke harde plek in de borst. Ze gaan ervan uit dat hiervoor geen antibioticabehandeling nodig is. Ik heb in mijn praktijk een paar gevallen gezien die aan deze beschrijving voldoen en dit probleem gaat inderdaad zonder antibiotica over. Maar ook een volledige borstontsteking gaat vaak zonder antibiotica over. Zoals bij de meeste borstvoedingsproblemen, is ook een borstontsteking vaak het gevolg van een slechte aanlegtechniek; de borst wordt namelijk onvoldoende geleegd en zo ontstaat het begin van een borstontsteking.
Verstopt melkkanaaltje
Verstopte melkkanaaltjes verdwijnen bijna altijd spontaan binnen 24 tot 48 uur nadat ze zijn opgetreden, zonder enige behandeling. Tijdens de periode van deze verstopping kan de baby wat onrustiger zijn als hij aan deze borst is aangelegd omdat de melktoevoer langzamer is dan gewoonlijk. Dit komt waarschijnlijk omdat de druk van de harde plek andere kanaaltjes vernauwd.
Je kunt verstopte melkkanaaltjes verhelpen
-
- Blijf je baby aanleggen aan de borst met de verstopping.
- Leeg het aangetaste gebied zo goed mogelijk. Leg goed aan, lees Je baby aanleggen en succesvol borstvoeding geven
-
- Pas borstcompressie toe terwijl de baby drinkt. Probeer je hand rondom het verstopte kanaaltje te krijgen en constante druk uit te oefenen terwijl je baby drinkt als dit niet teveel pijn doet.
-
- Probeer het kinnetje van de baby naar de verstopping te laten wijzen. Als de verstopping bijvoorbeeld aan de onder/buitenkant van de borst zit (7 uur) kan voeden in de rugby houding helpen.*
-
- Pas warmte toe op het aangetaste gebied met een warm kompres of warmwaterkruik, maar let er wel op dat je de huid niet verbrandt door te lang te veel warmte aan te brengen.
- Neem rust. Niet altijd makkelijk als je een nieuwe baby hebt, maar ga samen met de baby naar bed om te rusten en voed hem daar.
*
Noot van de redactie: het drinken met het kinnetje naar de richting van de verstopte plek wordt tegenwoordig niet vaak meer gegeven, omdat het niet effectief blijkt.
Verstopt melkkanaaltje met een blaar
Soms, maar lang niet altijd, gaat een verstopt melkkanaaltje samen met een blaar op het puntje van de tepel. Een platte witte vlek is geen blaar. Als er geen pijnlijke harde plek in de borst zit, hoef je een blaar niet te associëren met een verstopt melkkanaaltje. Een blaar is meestal pijnlijk en een van de oorzaken van pijnlijke tepels die vaak na de eerste dagen voorkomt. Sommige moeders krijgen de eerste dagen al blaren door verkeerd aanleggen. Niemand weet waardoor een moeder soms zomaar een blaar op haar tepel krijgt als ze al een paar weken probleemloos voedt. Een blaar komt vaak voor zonder dat de moeder een verstopt kanaaltje heeft. Als de blaar erg pijnlijk is, en dat is meestal zo, helpt het om de blaar door te prikken, aangezien dit de pijn verlicht. Je kunt dit zelf doen, maar doe het slechts een keer. Als het vaker nodig blijkt of je kunt jezelf er niet toe zetten om het zelf te doen, ga dan naar de dokter.
- Koop in de apotheek een steriele naald. Je krijgt die wel mee als je uitlegt waar het voor nodig is.
- Prik twee gaatjes in de blaar, allebei vrij dicht aan de rand van de blaar, maar elk aan een andere kant tegenover elkaar. Dan loopt de blaar makkelijker leeg.
- Denk maar aan brikverpakkingen van een pak sap: als je alleen één hoekje afknipt, dan durft het sap er nogal eens uit ‘klokken’. Met horten en stoten. Als je boven in het pak een extra gaatje maakt in het karton, krijg je een mooie continue straal sap. Omdat het sap aan de ene kant eruit gaat en lucht, die de melk vervangt, er op een andere kant weer in kan. Zelfde principe voor de blaar: de pus door het ene gaatje, lucht in de plaats, door het andere gaatje.
- Soms kun je er dan wat dikke witte substantie uit duwen. Als je tegelijkertijd een verstopt melkkanaaltje hebt, kan dit kanaaltje hierdoor weer vrij zijn. Of je legt de baby aan deze borst aan en hij zal de verstopping misschien voor je wegdrinken.
- Nadat je de blaar hebt doorgeprikt, smeer dan tepelzalf, bijvoorkeur pure lanoline zonder toevoegingen, na elke voeding gedurende een week. Zo blijft de huid zacht en komt de blaar minder snel weer terug.
Behandeling met geluidsgolven
De meeste verstopte kanaaltjes zijn binnen 48 uur weer vrij. Als een verstopt melkkanaaltje niet binnen de 48 uur opnieuw vrij is dan helpt therapie met geluidsgolven vaak. Dat kan gedaan worden in een (sport-)fysiotherapiepraktijk. Veel geluidsgolftherapeuten kennen deze toepassing voor hun apparatuur niet. Een therapeut die hier ervaring in heeft, boekt vaak het meeste succes. Sommige moeders hebben de platte kant van een elektrische tandenborstel gebruikt om zichzelf ‘geluidsgolftherapie’ te geven. En niet zonder resultaat.
Als twee behandelingen op twee dagen achter elkaar niet helpen, dan heeft het geen zin om door te gaan met deze behandeling. Ga voor een herbeoordeling naar een lactatiekundige of een arts. Meestal is een enkele behandeling echter al voldoende.
Geluidsgolftherapie kan ook helpen tegen terugkerende verstoppingen die steeds in hetzelfde deel van de borst voorkomen. De dosis is: 2 watts/cm² ononderbroken gedurende vijf minuten op de harde plek, een keer per dag met een maximum van twee behandelingen.
Lecithine is een voedingssupplement waar sommige moeders baat bij hebben om verstoppingen te voorkomen. Dit komt waarschijnlijk doordat het de dikvloeibaarheid (kleverigheid) van de melk verlaagt, want het verhoogt het percentage meervoudig onverzadigde vetzuren in de melk. Het is veilig om te nemen, relatief goedkoop, en blijkt bij sommige moeders te werken. De dosis is 3 – 4 keer 1200 mg per dag, dus 3600 – 4800 mg per dag.
Borstontsteking
Als je symptomen krijgt van een opkomende borstontsteking, zoals: pijnlijke harde plek in de borst, rode huid en pijn, koorts, probeer dan te rusten. Ga naar bed en neem de baby mee zodat je hem in bed kan voeden.
-
- Rust helpt tegen infecties. Blijf voeden met de pijnlijke borst. Natuurlijk moet je ook met de andere kant blijven voeden. Als je zoveel pijn hebt dat je de baby niet aan de pijnlijke borst kunt aanleggen, voed dan eerst met de andere kant en zo gauw de pijn iets vermindert, voed dan aan de kant waar de ontsteking is. Soms kan afkolven minder pijnlijk zijn dan voeden, maar dit is niet altijd zo, dus als het even kan, blijf dan gewoon voeden met de pijnlijke borst. Moeders en baby’s delen dezelfde ziektekiemen.
-
- Warmte helpt tegen infecties. Het kan ook helpen de borst beter leeg te krijgen. Gebruik een warme kruik of warm kompres, maar pas op dat je de huid niet verbrandt.
-
- Koorts helpt tegen infecties. Volwassenen voelen zich meestal heel ziek wanneer ze koorts hebben en dit kan een reden zijn waarom je de koorts omlaag zou willen brengen. Maar je hoeft de koorts niet omlaag te brengen omwille van de koorts zelf. Koorts heeft geen effect op de kwaliteit van je melk!
- Binnen 24 uur van je symptomen kunnen schijfjes rauwe aardappel op je borst helpen tegen de pijn, zwelling en roodheid van de mastitis. Snij 6 tot 8 gewassen rauwe aardappels in de lengte in dunne plakjes. Doe ze gedurende 15-20 minuten in een grote kom met water op kamertemperatuur. Leg de natte aardappelschijfjes voor 15-20 minuten op de pijnlijke plek op je borst. Gooi ze daarna weg en leg er nieuwe plakjes op uit de kom. Herhaal dit proces nog twee keer zodat je in totaal drie keer in een uur plakjes aardappel op je borst hebt gelegd. Neem vervolgens een pauze van 20 tot 30 minuten en herhaal het hele proces. Tip van Bridget Lynch, RM, Community Midwives van Toronto.
Borstontsteking en antibiotica
Meestal is het beter een antibioticakuur te vermijden omdat een borstontsteking vaak vanzelf beter wordt en omdat een antibioticakuur een schimmelinfectie van je tepels en/of borst kan veroorzaken.
Wij raden het volgende aan
-
- Als een moeder minder dan 24 uur symptomen van mastitis heeft, schrijven we wel een recept voor antibiotica uit maar raden we de moeder aan om nog even af te wachten voor ze de kuur begint.
- Als de komende 8 tot 12 uur de symptomen erger worden (meer pijn, groter worden van de rode plek of de harde plek) begin dan met de antibiotica.
-
- Als de komende 24 uur de symptomen niet erger zijn geworden maar ook niet zijn verbeterd, begin dan ook met de antibiotica.
- Als de komende 24 uur de symptomen beginnen te verbeteren, zullen ze in de meeste gevallen vanzelf verder verbeteren tot de ontsteking genezen is zonder dat je de antibiotica nodig hebt. Als dit het geval is, duurt het 2 tot 7 dagen voor de symptomen verdwenen zijn. De koorts zal vaak na 24 uur over zijn, de pijn na 24 tot 72 uur en de harde plek verdwijnt na 5 tot 7 dagen. Soms duurt het langer dan 7 dagen voor de harde plek helemaal verdwenen is, maar zolang hij kleiner wordt is dat een goed teken.
Als een moeder langer dan 24 uur de symptomen van een borstontsteking heeft en de symptomen worden niet beter, moet ze direct antibiotica nemen.
Als je met een antibioticakuur begint, neem dan wel de juiste. Amoxicilline, gewone penicilline en sommige andere antibiotica die vaak bij borstontsteking worden voorgeschreven, zijn niet effectief tegen de bacterie die bijna altijd verantwoordelijk is voor borstontsteking (Staphylococcus Aureus).
Wel effectief tegen Staphylococcus Aureus zijn: Cefalexine (onze eerste keus), cloxacilline, dicloxacilline, flucloxacilline, amoxicilline-clavulaanzuur, clindamycine en ciprofloxacin. Antibiotica geschikt voor Staphylococcus Aureus resistent tegen methicilline zijn (MRSA): cotrimoxazol en tetracycline.
Al deze medicijnen zijn geschikt voor moeders die borstvoeding geven en de borstvoeding hoeft niet gestaakt te worden. Je moet ook niet stoppen met borstvoeding als je geïnfecteerd bent met MRSA, de Methicilline Resistente Staphylococcus Aureus bacterie. Borstvoeding verkleint, net als altijd, juist de kans dat je baby het ook krijgt.
Medicatie voor pijn en koorts (ibuprofen, paracetamol e.a.) kan je erdoorheen helpen. De hoeveelheid die in de melk terechtkomt, is zoals bij bijna alle medicijnen, minuscuul. Paracetamol is waarschijnlijk niet zo goed als een medicijn, zoals ibuprofen, die ook een ontstekingsremmende werking heeft.
Abcessen
Tegenwoordig is operatief behandelen van abcessen niet meer de eerste keus. Er zijn veel betere resultaten geboekt met het maken van een echo om de plaats van de abces te vinden en vervolgens wordt de abces met een catheter leeggezogen. Moeders die deze behandeling moeten ondergaan hoeven niet te stoppen met de borstvoeding, zelfs niet aan de borst waar de abces zit, en genezen meestal volledig binnen een week.
Deze behandeling kan worden uitgevoerd door een radioloog en hoeft niet per se gedaan te worden door een chirurg. Vraag je arts om de volgende studie te lezen: Dieter Ulitzsch, MD, Margareta K. G. Nyman,MD, Richard A. Carlson, MD. Breast Abscess in Lactating Women: US-guided Treatment. Radiology 2004; 232:904‘909
Bij kleine abcessen volstaat vaak het afzuigen via een naald in combinatie met een antibioticakuur, al kan het zijn dat dit een paar keer herhaald moet worden.
Een knobbel die niet weggaat
Als je een knobbel hebt die niet weg gaat of kleiner wordt in meer dan een paar weken, dan moet je gezien worden door een borstvoedingvriendelijke internist of chirurg. Je hoeft niet te stoppen met borstvoeding geven om een knobbeltje in de borst te laten onderzoeken (echo, mammogram en zelfs biopsy maken het niet noodzakelijk om te stoppen met voeden, zelfs niet aan de aangedane kant). Een borstvoedingvriendelijke chirurg zal je niet vertellen dat je moet stoppen met voeden voordat hij testen kan doen op een knobbeltje in de borst.
Noot van de redactie
In Nederland worden bij borstontsteking vaak de volgende antibiotica voorgeschreven: flucloxacilline en het combinatietablet amoxicilline/clavulaanzuur. Beiden zijn goed werkzaam tegen Staphylococcus Aureus. Ook amoxicilline is goed werkzaam, maar inmiddels is een behoorlijk percentage van de Staphyllococcus Aureus bacterie resistent voor amoxicilline. Cefalexine, ook effectief, wordt in Nederland zeer zelden gebruikt, bijna nooit buiten het ziekenhuis. Cloxacilline is in Nederland niet op de markt.
De situatie in België is ons niet heel goed bekend, wij nemen aan dat bovengenoemde antibiotica ook daar worden gebruikt.
Amoxicilline/clavulaanzuur is de generieke naam, de merknaam van dit tablet is Augmentin. Voor alle drie bovengenoemde antibiotica geldt echter dat zij zonder bezwaar tijdens de borstvoeding gebruikt kunnen worden.
Lees ook
- Hoe kom je van een borstontsteking (mastitis) af?
- Je baby aanleggen en succesvol borstvoeding geven
- Borstvoedingshoudingen
- Borstvoeding: een goed begin is het halve werk
- Bekijk hier de gratis instructiefilm over borstcompressie.
- Borstcompressie
- Borstcompressie – handleiding
- Zoek lactatiekundige in Nederland of België
- Veel gestelde vragen over voeden met grote borsten
- Welk medicijn mag bij borstvoeding?
- Behandeling van pijnlijke tepels en pijnlijke borsten
- Hoe het voelt om je kind borstvoeding te geven – moeders vertellen
- Het belang van huid-op-huid contact
- Bestel hier je boeken bij Kenniscentrum Borstvoeding
Heb je nog vragen? Lees dan ook
- Het Nieuwe Borstvoeding Boek, Stefan Kleintjes, lactatiekundige Groningen-Bedum & Gonneke van Veldhuizen-Staas
- The ultimate breastfeeding book of answers, Jack Newman
- The latch and other keys to breastfeeding success, Jack Newman
- Bekijk borstvoedingvideo’s
- Kijk op de site van Jack Newman
Artikelgegevens
- Hand-out Blocked ducts and mastitis © 2005. Vertaling © 2010
- Vertaling: Danielle Mitchell, Grietje Elsien de Jong-Taekema
- (Eind)redactie: Gonneke van Veldhuizen-Staas, Karin Dunning, Stefan Kleintjes
- Deze hand-out mag zonder verdere toestemming gekopieerd en verspreid worden, op voorwaarde dat hij in geen geval gebruikt wordt in enige context die de WHO-code op de marketing van vervangingsmiddelen van moedermelk schendt én dat tevens wordt voldaan aan de criteria gesteld in copyright
- Written and revised (under other names): Jack Newman, MD, FRCPC, IBCLC © 1995-2005
- Revised: Jack Newman MD, FRCPC, IBCLC and Edith Kernerman, IBCLC, © 2008, 2009